Καλέστε μας δωρεάν για οποιαδήποτε
πληροφορία γύρω από τα χαλιά και ενημερωθείτε για νέα μας και από τα social media.
Το χειροποίητο χαλί σαν εικαστική έκφραση
Είναι σίγουρο, ότι το χειροποίητο χαλί αποτελεί μια μορφή ιδιαίτερης εικαστικής έκφρασης, που δυστυχώς η χρηστικότητά του, προηγείται και την καλύπτει κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να εμφανίζεται σε δεύτερο πεδίο. Πάντοτε, η χρηστικότητα σαν πρακτική, “υπερτερεί” της συνυπάρχουσας καλλιτεχνικής ή ειδικότερα εικαστικής έκφρασης. Το ίδιο συμβαίνει, σε κάθε αντικείμενο τέχνης με χρηστικότητα, όπως π.χ. ένα ρολόι τοποθετημένο μέσα σε μια δημιουργία ενός γλυπτού ή ένα φωτιστικό με καλλιτεχνικό σχεδιασμό πάνω στο γυαλί και ακόμα ένα βάζο με εικαστική παράσταση. Σε όλα αυτά τα αντικείμενα αξίας, προηγείται και προβάλλεται “εκ πρώτης όψεως” η χρηστικότητα έναντι της οπωσδήποτε σημαντικότερης καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Από την άλλη, η οικιακή ή νομαδική ταπητουργία της Ανατολής είχε εδώ και αιώνες αλληλοεπίδραση με τα εικαστικά δρώμενα της Δύσης. Μόνο, που η επίδραση ξεκίνησε από την Ανατολή προς την Δύση, τροφοδοτώντας τους καλλιτέχνες της Δύσης κυρίως μετά τις Σταυροφορίες με τα σχήματα, τα χρώματα και τις μεθόδους της Ανατολής. Η αντίστροφη επίδραση, μοιάζει με “γλωσσικό αντιδάνειο”, αφού ουσιαστικά σήμερα, με την Δύση να βρίσκεται σε ηγεμονική θέση αποτελεί “υποχρεωτικά” πρότυπο για τους καλλιτέχνες της Ανατολής. Όμως, αυτά που προσπαθούν να αντιγράψουν σήμερα οι Ανατολίτες καλλιτέχνες, είναι εκείνα ακριβώς που οι Δυτικοί αντέγραψαν πριν από πολλούς αιώνες από τους προγόνους τους, ενώ τώρα, απλά παρουσιάζονται ελαφρώς μεταλλαγμένα για λόγους εκσυγχρονισμού με την σημερινή εποχή.
Ο εικαστικός καλλιτέχνης εκφράζει μέσα από τα έργα του τον εσωτερικό ψυχικό του κόσμο εντός του κοινωνικού του περίγυρου, στην κάθε ιστορική περίοδο που βρέθηκε. Όμως, σε σχέση με την καλλιτεχνική έκφραση ακριβώς το ίδιο συμβαίνει με τον δημιουργό των χειροποίητων χαλιών. Σαν ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα: Στο βασανισμένο από πολέμους Αφγανιστάν, οι εκεί νομάδες δημιουργοί μοιάζουν με τους εξπρεσιονιστές εικαστικούς, δηλαδή παρουσιάζουν την απεικόνιση μιας πνευματικά και όχι οπτικά αντιληπτής πραγματικότητας. Τα χρώματα, τα σχέδια αναδεικνύουν μια ελεύθερη έκφραση του εσωτερικού τους κόσμου, με έναν απόλυτα συναισθηματικό τρόπο. Είναι η θλιμμένη, η απαισιόδοξη έκφραση, σε ένα δυστοπικό περιβάλλον, όπως προκύπτει από τα γκρίζα φαλακρά βουνά, τις άγριες καιρικές συνθήκες, τις κακές συνθήκες διαβίωσης, που παρουσιάζονται στις δημιουργίες τους στα χειροποίητα χαλιά σαν ένα παραποιημένο αρνητικά σύμπαν.
Και δεν είναι καθόλου περίεργο, ότι στο Αφγανιστάν κατά τις περιόδους των πολέμων με τους Σοβιετικούς ή τους Αμερικάνους σχεδίαζαν χαλιά με παραποιημένα πολεμικά αντικείμενα από τανκς μέχρι πολυβόλα. Επίσης, πάντα είχαν χρώματα θλιμμένα, σκούρα, ενώ ένα “touch of red” αλλά και “carrot” ή ακόμα και λαχανί, τους έδινε κάποιο ξέφωτο στην βαριά, απελπισμένη έκφραση. Πρακτικά, αυτή η δυστοπία ανατρέπεται με έναν τέλειο αλλά άγνωστο για την Δύση “μαγικό” συνδυασμό ετερόκλητων χρωμάτων και των ιδιόρρυθμων ποσοτήτων ενός εκάστου, δημιουργώντας έτσι αριστουργήματα χειροποίητων χαλιών, όχι χρωματικής αλλά στην κυριολεξία χρωματολογικής παλέτας. Επίσης δεν είναι καθόλου περίεργο, επειδή η Ιστορία συναντάται και επαναλαμβάνεται, ότι ο εξπρεσιονισμός αναπτύχθηκε σαν ανατρεπτικό και πρωτοποριακό κίνημα μια περίοδο αντίστοιχη με αυτήν του Αφγανιστάν για την Γερμανία, που ήταν εκείνη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Αλλά ακόμα και τα παραδοσιακά σχέδια των κλασικών χειροποίητων χαλιών παρουσιάζουν μια απόλυτα, αν και ξεχωριστή, εικαστική έκφραση. Μόνο που εδώ, πλησιάζουμε και αγγίζουμε τον ιμπρεσιονισμό, δηλαδή την οπτικά αντιληπτή πραγματικότητα επηρεασμένη όμως έντονα και ίσως ολοκληρωτικά από την θρησκεία, κυρίως πάνω στην μεταθανάτια ελπίδα, αλλά περιορισμένη από την υποχρεωτική διάσταση και υποταγμένη στις αναγκαστικές αναλογίες διακοσμητικής ισορροπίας ενός χαλιού. Είναι τα λουλούδια και τα βάζα, τα πουλιά και τα ζώα, που θα συναντήσει ο καλλιτέχνης δημιουργός όταν εγκατασταθεί μετά την επίγεια εφήμερη ζωή του μεταθανατίως στον παράδεισο. Αυτή την ουτοπιστική φαντασίωση του παραδείσου, παρουσιάζει με ιμπρεσιονιστική έκφραση στις καλλιτεχνικές δημιουργίες του πάνω στα χειροποίητα χαλιά.
Όσο για τα σύγχρονα, μοντέρνα χειροποίητα χαλιά που ουσιαστικά τα ξεκίνησαν οι νεότερες γενιές, πολύ σύντομα ξέφυγαν από τις επιρροές των μεγάλων Δυτικών designers, με μια καλλιτεχνική αυτονομία που αναπτύχθηκε στην Ανατολή. Στην ανάπτυξη αυτής της αυτονομίας, έπαιξαν σημαντικό ρόλο οι ευκολότερες προσβάσεις στα διεθνώς δρώμενα, μέσω του ίντερνετ αλλά και των όποιων σπουδών τους σε τοπικές σχολές Art & Design. Αυτές οι δύο “εκπαιδεύσεις” τους, εξελίχθηκαν δίνοντάς τους την επιλεκτική δυνατότητα να έχουν προχωρήσει με νέες αντισυμβατικές ιδέες, προσχωρόντας έτσι κυριολεκτικά σε εικαστικές δημιουργίες όλων των σύγχρονων ανατρεπτικών τάσεων. Και όπως είναι φυσικό, πάντοτε κάτω από τις εκάστοτε επικρατούσες κοινωνικές συνθήκες στις χώρες της Ανατολής, που αναντίρρητα επηρεάζονται έντονα και από τις αντίστοιχες διεθνείς συνθήκες. Στις μέρες μας οι επιρροές αυτές είναι άμεσες και καταλυτικές, αφού λόγω τεχνολογίας είναι πλέον πάρα πολύ κοντά αυτό που συμβαίνει στο χωριό τους με αυτό που συμβαίνει σε άλλο ημισφαίριο.
Με τους “προικισμένους” αυτούς καλλιτέχνες της Ανατολής, συγκροτείται η νέα γενιά, μιας ελεύθερης έκφρασης, ενός συναισθηματικού κόσμου, μακρυά από τον ορθολογισμό αλλά ακόμα από τον ιμπρεσιονισμό. Πρόκειται, για τάσεις και εκφράσεις που στην σημερινή Ανατολή εγγίζουν πλέον και άλλες καλλιτεχνικές εκφάνσεις, πέραν των εικαστικών, όπως, λογοτεχνία, ποίηση, θέατρο, φωτογραφία, αρχιτεκτονική, σκηνογραφία κ.λ.π. κ.λ.π. Κάτι, που πριν από δύο δεκαετίες ήταν εντελώς αδιανόητο για την προσχώρηση σε ένα σύγχρονο καλλιτεχνικό, εντελώς ανατρεπτικό στοχασμό αυτών των αδιαπραγμάτευτα πιστών στην παράδοση, δημιουργών της Ανατολής. Σήμερα στην δεκαετία του 2020 στην μετά τον μεταμοντερνισμό εποχή με αλλαγμένες ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες, με σύγχρονες επικοινωνίες και ίντερνετ, εξελίχθηκε απροσδόκητα παρά τις αντιξοότητες και αντιδράσεις να κυριαρχεί ξανά το αφηρημένο εξπρεσιονιστικό κίνημα του 1950. Κάτι, που αποτυπώνεται απόλυτα στα σύγχρονα μοντέρνα χειροποίητα χαλιά με μια abstract μετά – εξπρεσιονιστική έκφραση, στην πλέον αδιάλλακτη και αντισυμβατική της μορφή.
Πρακτικά, η μόνη διαφορά μεταξύ του παραδοσιακού καλλιτέχνη-δημιουργού χειροποίητου χαλιού και του Δυτικού εικαστικού είναι οι εντελώς διαφορετικές συνθήκες διαβίωσης. Οι απομονωμένες κωμοπόλεις της Ανατολής σε αντίθεση με τις κοσμοπολίτικες μεγαλουπόλεις της Δύσης, είναι που κυριολεκτικά καθορίζουν την γενικότερη ψυχοσύνθεση των δύο διαφορετικών εικαστικών “αποτυπώσεων” από πολιτιστικής και πολιτισμικής οπτικής. Για τον εικαστικό, τον ζωγράφο ή γλύπτη της Δύσης η καλλιτεχνική έκφραση αποτελεί ένα τμήμα της εν γένει κοινωνικής του ζωής, που το συμπληρώνουν διασκεδάσεις, ταξίδια, μποέμικα ή εξεζητημένα ρούχα, bars, σύντροφοι όλων των φύλων και πλούσια ή φτωχά γεύματα ή δείπνα.
Αντίθετα, για τον αντίστοιχο εικαστικό της Ανατολής, δηλαδή τον καλλιτέχνη-δημιουργό ενός χειροποίητου χαλιού η καλλιτεχνική του έκφραση αποτελεί το “όλον” της ζωής του. Είναι κυριολεκτικά όλη του η ζωή, όλο του το είναι, είναι ο σκοπός της ύπαρξής του, είναι το σύνολο του χρόνου που διαθέτει. Δεν έχει κανενός είδους προσωπική ή κοινωνική ζωή, δημιουργεί υφαίνοντας ασταμάτητα και διακόπτει αποκλειστικά και μόνο για περιορισμένη πνευματική ανάταση μέσα από την προσευχή, για το περιορισμένο ποιοτικά και ποσοτικά φαγητό του και τον επίσης περιορισμένο και άβολο ύπνο του. Δηλαδή η ζωή του είναι τόσο συνυφασμένη με το έργο του, το χειροποίητο χαλί, που τελικά γίνεται ένα με αυτό, Στην πράξη, Δημιουργός και Δημιούργημα ομογενοποιούνται μέσα από το μακρύ χρονικό διάστημα συνεχούς εργασίας που απαιτείται για την ολοκλήρωση του χειροποίητου χαλιού.
Τελικά, το χειροποίητο χαλί είναι αδιαφιλονίκητα μια εικαστική δημιουργία. Μόνο που αντί για το καβαλέττο τον καμβά και τις μπογιές του, ο Ανατολίτης εικαστικός του χειροποίητου χαλιού έχει τον όρθιο αργαλειό του, κάτι αντίστοιχο με το καβαλέττο, και τις βαμμένες με φυτικές βαφές κλωστές, ενώ υφαίνει με τα χέρια του, χωρίς “πινέλο”. Επιπλέον, μπορεί να δημιουργήσει ένα άψογο χαλί που θα είναι ακριβές αντίγραφο μιας Mona Lisa, ενός Ρέπραντ, ενός Βανκόνγκ κ.ο.κ. Μια εικαστική τέχνη, απόλυτα ισότιμη με την ζωγραφική που απλά χρησιμοποιεί άλλα υλικά αποπνέοντας την ίδια εικαστική έκφραση. Όμως, πολλές φορές, αν και κακώς, προβάλλεται η χρηστικότητα του χειροποίητου χαλιού, η οποία σκεπάζει αυτήν την εντελώς συναισθηματική, ιδιαίτερη καλλιτεχνικά, και απόλυτα εικαστική έκφραση (σχετικό άρθρο Συσχετιμοί και Συναρτήσεις).