Υπαρξιακοί Συσχετισμοί

 (από δημοσίευμα περιοδικού τύπου)

Όταν μιλάμε για χειροποίητο χαλί όλοι αναφερόμαστε στο προϊόν δηλαδή στο χαλί, ιδιαίτερα στην επεξεργασία του μαλλιού, από το κούρεμα των ζώων μέχρι την τελική μεταποίηση και τις τεχνικές που περιλαμβάνει. Πράγματι αυτές οι τεχνικές έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και γιατί είναι πρωτοφανής και πρωτοποριακή η επεξεργασία των φυσικών στοιχείων και των υλικών και γιατί εκπέμπουν μια καλλιτεχνική διάσταση. Όμως αυτή είναι η αντίληψη από μια στενή, τεχνική οπτική γωνία. Η ολική οπτική γωνία περιλαμβάνει και μια ευρύτερη προσέγγιση.

Στην ευρύτερη προσέγγιση συναντούμε υποχρεωτικά και τον δημιουργό του, διερευνούμε την αφετηρία της τέχνης του, υπολογίζουμε τις αποκλειστικές ώρες που διέθεσε, παρατηρούμε την ανυπαρξία προσωπικής ζωής και καταλήγουμε στην ομογενοποίηση από την ταύτιση που προκλήθηκε μεταξύ δημιουργού και δημιουργήματος. Τελικά, είναι η αλληγορία μιας χειρονακτικής καλλιτεχνικής εργασίας που ξεφεύγει από το πρακτικό δημιούργημα και απογειώνεται σε μια πρωτόγονη πνευματικότητα, άγνωστη και ανεξερεύνητη για τον “πολιτισμένο” καταναλωτή του Δυτικού κόσμου, ενώ συμπεριλαβάνεται αυτούσια, στο χειροπιαστό αυθεντικό χαλί που αγοράζει. Η δημιουργία του αυθεντικού χαλιού αποτελεί μια αδιάκοπη τελετουργία, με μοναδικά διαλείματα αποκλειστικά για προσευχή, ενώ συγκροτείται από ένα ιδιαίτερο και αναγκαστικό τρόπο μιας εξαιρετικά λιτής ζωής που δεν επιλέγεται. Για τους ανθρώπους αυτούς, στην εποχή που ξεκίνησαν αυτές τις δημιουργίες, η εργασία αυτή αποτελούσε ανάγκη όχι βιοποριστική αλλά ανάγκη υπαρξιακή. Ήταν (και κατά ένα μέρος είναι και μέχρι σήμερα) η φιλοσοφία τους, η κουλτούρα τους, η θρησκεία τους, η ύπαρξή τους.

Όλες αυτές οι Ασιατικές ή Βορειοαφρικανικές χώρες της γεωγραφίας των αυθεντικών χαλιών είναι κατά βάση Ισλαμικές. Σε μερικές συνυπάρχει το Ισλάμ με τον Βουδισμό και σε άλλες συνυπάρχει με τον Ινδουισμό. Όπου δεν υπάρχει Ισλαμικό στοιχείο υπάρχει γεωγραφική γειτνίαση. Το Ισλάμ, στηριγμένο στο Κισμέτ, με περισσότερες συγγένειες με τον Ιουδαϊσμό από ότι ο Χριστιανισμός αλλά προσαρμοσμένες στη φύση αυτών των Εθνοτήτων, αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο στη φιλοσοφία του χειροποίητου χαλιού. Έτσι εδώ δεν έχουμε μια κατασκευή έστω καλλιτεχνική, με φυσικό τρόπο και υλικά, έχουμε το τελετουργικό κομμάτι μιας θρησκείας στην οποία συμπεριλαμβάνεται η απασχόληση για την κατασκευή του χαλιού. Δεν είναι μακριά από την άσκηση και περισυλλογή του Ινδουισμού και Βουδισμού, από εκείνο το “meditation” που παράγει συγκροτημένη σκέψη, διερευνητικό στοχασμό, ψυχική αναζήτηση, υπαρξιακό προβληματισμό και τελικά προετοιμασία για την μετά θάνατο ζωή. Αρχίζοντας από την Εβραϊκή θρησκεία και τη γη Χαναάν όσο πηγαίνουμε ανατολικά τόσο η πίστη στη μετά θάνατο ζωή είναι βαθύτερη. Αποτέλεσμα αυτής της πίστης είναι οι λαοί αυτοί να μην είναι ανεπτυγμένοι οικονομικά, με μηδαμινή μόρφωση, να είναι ταπεινοί και ήρεμοι και να διεκδικούν στην άλλη ζωή ότι οι θρησκευτικοί αλλά κυρίως οι πολιτικοί ηγέτες τους δεν τους επέτρεψαν να διεκδικήσουν στην πραγματική τους ζωή. 

Τώρα, ας πάμε μερικούς αιώνες πίσω στις φτωχές χώρες που είτε ήταν έρημος είτε στέπες ή άγριες γκριζόμαυρες βουνοκορφές, και να φανταστούμε τους νομάδες δηλαδή τους ανθρώπους που ζούσαν μετακινούμενοι από περιοχή σε περιοχή για να βρουν τροφή για τα ζώα τους και για τους ίδιους. Σε αυτή την απόλυτη σιγή, την απόλυτη ησυχία, την απόλυτη ηρεμία, ζούσαν οι νομάδες, στις πρόχειρες σκηνές, έτοιμοι για άμεση μετακίνηση όντας οικογένειες ή ομάδες οικογενειών εκτεθειμένες σε όλους τους κινδύνους από τα στοιχεία της φύσης αλλά και από τους άλλους ανθρώπους που επιβουλεύονταν το όποιο φτωχό βιός τους. Εκεί ακριβώς το χαλί δεν είναι το χειροποίητο προϊόν, είναι η ίδια η ζωή, είναι το “στήριγμα”, είναι η άμυνα, είναι η ιστορία, είναι το όνειρο, είναι η κουλτούρα, είναι η τέχνη, είναι η δημιουργία. Είναι η δημιουργία καλλιτεχνικής αναπτέρωσης σε εντελώς πρωτοποριακά σχέδια, απόλυτα ανατρεπτικά και σε αναπάντεχους συνδυασμούς χρωμάτων. Είναι δημιουργίες απίστευτες για την αναμενόμενη καλαισθητική αυτών των εντελώς “naive” ανθρώπων, με ξεχωριστή έμπνευση, που ξεπερνούν μακράν τους “σπουδαγμένους” καλλιτέχνες της Δύσης. Όλοι οι διάσημοι ανά τους αιώνες ζωγράφοι, τους αντέγραφαν και κατά περίπτωση το ομολογούσαν. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή η εργασία είναι πνευματική γιατί δημιουργεί ανάταση του πνεύματος, της ψυχής και του συναισθήματος. Δεν μπορεί παρά να είναι ανώτερη από τη φύλαξη του κοπαδιού, να είναι ανώτερη από εκείνη του νομάδα-βοσκού που μετατρέπεται σε πολεμιστή και με μαχαίρι αμύνεται της οικογένειας, όταν αυτή κινδυνεύει.

Η εργασία αυτή αποτελεί το παιχνίδι γιατί αρχίζει από τα νηπιακά χρόνια, αποτελεί το σχολείο, αποτελεί την ανατροφή, για να γίνει στη συνέχεια, η τέχνη, η καλλιτεχνία, η επινόηση, η εφεύρεση, η αξιοποίηση τρόπων αλλά και υλικών και στοιχείων της φύσης. Είναι επιπλέον η εργασία αυτή, η κάλυψη για τις ελλείψεις, από την υποβάθμιση της ζωής, είναι η εκτόνωση από την πολλαπλή καταπίεση, με συνολικό αποτέλεσμα να προάγει δυναμικά μια εκτίναξη όλων των αξιών από μια άλλη ξεχωριστή σκοπιά, η οποία όμως, νομοτελειακά καταλήγει σε ένα εντελώς διαφορετικό ανώτερο επίπεδο. Για αυτούς τους πιστούς Ισλαμιστές με τα σκοταδιστικά σύνδρομα η εργασία αυτή, είναι το βήμα των λόγων που δεν είπαν προφορικά, το τετράδιο του σχολείου που δεν πήγαν, είναι η παρέα που δεν απέκτησαν, το γράμμα που δεν έγραψαν, είναι η εφημερίδα που δεν διάβασαν. Είναι η περισυλλογή και η αυτοσυγκέντρωση, ο διαλογισμός και η σοφία που παράγουν, είναι η η εκπαίδευση, είναι η προσευχή, είναι η οικογενειακή συνεύρεση, είναι η ερωτική φαντασίωση, είναι ο αντικατοπτρισμός συναισθημάτων, είναι ο πλούτος και η φτώχεια. Είναι η ψευδαίσθηση ενός ονειρικού μεταθανάτιου σύμπαντος, είναι η κυριολεξία της “illusion”. Στην πραγματικότητα είναι μια προετοιμασία, είναι το Pass over των Εβραίων, το πέρασμα για την άλλη ζωή στον Παράδεισο, με τα λουλούδια, τις μυρωδιές, τους αγγέλους, την ομορφιά αλλά κυρίως την αρμονία.

Αυτή την αρμονία σε μια ουτοπιστική έκφραση βρίσκουν στην δημιουργία ενός χαλιού, υφαίνοντας τα λουλούδια του Παραδείσου, μυρίζοντας τα βότανα και τα μπαχαρικά για τις βαφές τους, παρατηρώντας την ομορφιά της άγριας φύσης, έχοντας την ηρεμία, απολαμβάνοντας την απόλυτη ησυχία, διεκδικώντας την αρμονία για τους ίδιους. Αυτή η αρμονία αποτυπώνεται σε όλα τα αυθεντικά χαλιά. Είναι η αρμονία των σχεδίων όχι σαν γεωμετρικό σχήμα ή παραδεισένιο λουλούδι ή πουλί, αλλά του συμβολισμού που εκπέμπουν. Είναι τα χρώματα με τη σοφή χρήση της έκτασης, ενός έκαστου στο σύνολο του χαλιού, αλλά και της ποσότητας στο συνδυασμό και κυρίως στο πλησίασμα με το επόμενο χρώμα. Και όλα αναφέρονται πάλι στους συμβολισμούς, όπως εκφράζονται μέσα από την ψυχοσύνθεσή τους, επηρεασμένη απόλυτα από το σκληρό και αφιλόξενο περιβάλλον. Επιπλέον, είναι τα γεγονότα ή περιστατικά που συνέβησαν κατά την διάρκεια της μακράς περιόδου, που ετοιμαζόνταν το χαλί. Τα γεγονότα αυτά, δεμένα με τις ονειροπολήσεις του δημιουργού, είναι η ιστορία της ζωής του, η οποία ζωντανεύει το χαλί, γιατί πλέχτηκε και αυτή ταυτόχρονα μαζί με τα νήματα. Ένα τέτοιο χαλί, δεν είναι ένα ψυχρό και άψυχο προιόν, είναι ένα προιόν που “αναπνέει”, ενώ αναμφισβήτητα αποπνέει ζωή και εκπέμπει ελπίδα.

Έτσι δεν παράγεται προϊόν, προάγεται ο άνθρωπος, το πνεύμα, η σοφία, ο έρωτας, το συναίσθημα, η φαντασία. Ουσιαστικά διασταυρώνονται από την δυστοπική φαντασίωση ενός απλοικού έως ατταβιστικού τρόπου ζωής, ο οποίος όμως ανέλπιστα παράγει την αυθόρμητη ευτυχία μέσα από την απόλυτη αρμονία. Η σχέση αυτών των ανθρώπων με το χαλί δεν είναι αυτή του δημιουργού με το δημιούργημα. Είναι ο αλλεπάλληλος συσχετισμός με τη φιλοσοφική ιδέα της ύπαρξης, είναι η διαρκής συνάντηση αυτής της ύπαρξης με την θρησκεία, είναι η υποχρεωτική εμπλοκή της μεταθανάτιας ζωής με την συνειδητοποιημένη ανθρώπινη αποδοχή της, είναι η αδιάλειπτη πολιτισμική εξύφανση της κουλτούρας με την “civilisation”. Όλη αυτή η ασταμάτητα πνευματική αναμόχλευση πραγματοποιείται μέσα στον μακρύ χρόνο που απαιτείται για την δημιουργία και ολοκλήρωση ενός αυθεντικού χειροποίητου χαλιού. Ένα τέτοιο χαλί δεν μπορεί να είναι εμπόρευμα, είναι ένα έργο τέχνης, είναι ένα ποίημα, είναι μια μελωδία, είναι ένας ζωγραφικός πίνακας, είναι ταυτόχρονα ο γενικότερος συνδυασμός όλων.