Χειροποίητα Χαλιά Από το Αφγανιστάν

Γεωπολιτική Μορφολογία

Στα βάθη της Ανατολής, στο σταυροδρόμι της Κεντρικής, Δυτικής και Νότιας Ασίας βρίσκεται το Αφγανιστάν. Γειτνιάζει δυτικά με το Ιράν και το Τουρκμενιστάν, βόρεια με το Ουζμπεκιστάν και το Τατζικιστάν και ανατολικά με το Πακιστάν και την Κίνα. Η μοίρα αυτής της χώρας καθορίστηκε σε μεγάλο βαθμό από την ευνοϊκή για το εμπόριο γεωγραφική της τοποθεσία, κι έτσι το Αφγανιστάν αποτέλεσε ισχυρό δέλεαρ για τους κατακτητές όλων των εποχών. Το τοπίο του Αφγανιστάν είναι άγριο και συναρπαστικό, καθώς τεράστια βουνά καλύπτουν ένα μεγάλο μέρος της επιφάνειάς του. Αυτές οι απόκρημνες βουνοκορφές εμπόδισαν μεν την ενότητα των διαφόρων φυλών, βοήθησαν όμως τους ορεινούς λαούς να παραμείνουν ανεξάρτητοι. Μόνο το ένα δέκατο του εδάφους της χώρας είναι γόνιμο, όμως ανάμεσα στα βουνά συναντά κανείς καταπράσινα και εύφορα λιβάδια που αποτελούν μικρές «οάσεις» πράσινου.

Ο πληθυσμός της χώρας, οι Αφγανοί, αποτελούνται από πολλές διαφορετικές φυλές, με τους Παστούνους να αποτελούν την πιο πολυάριθμη φυλή. Άλλες μεγάλες εθνικές κοινότητες είναι οι Τουρκμένοι, οι Τατζίκοι, οι Χαζάροι και οι Ουζμπέκοι. Μεγαλύτερη επίδραση όμως στο σύγχρονο Αφγανιστάν έχει ασκήσει το Ιρανικό στοιχείο και οι Ισλαμικές επιδρομές των Αράβων. Ο ισλαμισμός αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινής ζωής και του πολιτισμού του Αφγανιστάν. Δεν είναι απλά το κυρίαρχο θρήσκευμα, αλλά διαπνέει το σύνολο της κοινωνικής ζωής του Αφγανιστάν και εκφράζει μια ολόκληρη κοσμοθεωρία. Παρόλο που το Ισλάμ αποτελεί τον συνδετικό κρίκο όλων των εθνοτήτων που κατοικούν στο Αφγανιστάν, ξεχωριστές παραδόσεις έχουν διατηρηθεί σε διάφορα τμήματα της χώρας, συνιστώντας ένα μωσαϊκό διαφορετικών πολιτισμών και γλωσσών.

Το Αφγανιστάν ταλανίζεται εδώ και πολλά χρόνια από εσωτερικές διαμάχες και από την ανάμειξη ξένων δυνάμεων. Δεν είναι μόνο οι εθνοτικές, αλλά και οι θρησκευτικοπολιτικές διενέξεις που έχουν φέρει τη χώρα σε ιδιαίτερα δυσχερή θέση. Το Αφγανιστάν βρέθηκε στο «μάτι του κυκλώνα» κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, καθώς, ως αντίποινα για τη χρηματοδότηση των μαχητών Μουτζαχεντίν από τις ΗΠΑ, η Σοβιετική Ένωση εισέβαλε στο Αφγανιστάν το 1979, από όπου αποχώρησε το 1989 μετά από διεθνείς πιέσεις και ένα τρομαχτικό αριθμό θυμάτων. Στο πρόσφατο παρελθόν, η άνοδος των φανατικών ισλαμιστών και αντί –Σοβιετικών Ταλιμπάν («Αυτοί που αναζητούν την αλήθεια») στην εξουσία με την υποστήριξη των Αμερικανικών δυνάμεων περιόρισε ακόμα περισσότερο τα δικαιώματα των γυναικών και εγκαθίδρυσε ένα ασφυκτικό κράτος καταπίεσης. Οι Ταλιμπάν εφάρμοσαν μια δική τους, αυστηρή εκδοχή του θρησκευτικού νόμου (σαρία). Χαρακτηριστικό της σκληρότητας και του παραλογισμού που διαπνέει το πανίσχυρο «Υπουργείο Αρετής» είναι το γεγονός ότι υπό το καθεστώς των Ταλιμπάν απαγορεύτηκε η τηλεόραση, ο κινηματογράφος, οι υπολογιστές, το ίντερνετ, η ομοφυλοφιλία, η μοιχεία, κ.τ.λ. Η μετέπειτα υποστήριξή τους προς την Αλ Κάιντα, έστρεψε τους αλλοτινούς συμμάχους Αμερικανούς εναντίον τους και αποτέλεσε και την κυριότερη αιτία για την Αμερικανική επέμβαση το 2001. Το κυριότερο αντίπαλο δέος στους Ταλιμπάν είναι οι δυνάμεις της Βόρειας Συμμαχίας που σχηματίστηκε από Ουζμπέκους, Χαζάρους και Τατζίκους και υποστηρίζεται από το γειτονικό Ιράν, τη Ρωσία και το Τατζικιστάν, καθώς και τις ΗΠΑ. Με την αποκατάσταση της ειρήνης στην περιοχή έγιναν τα πρώτα βήματα για την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας. Είναι όμως μια ειρήνη εύθραυστη, που απειλείται συνεχώς από εξτρεμιστικές και τρομοκρατικές ενέργειες. Η χώρα κάνει δειλά βήματα προς την ομαλοποίηση των συνθηκών διαβίωσης και την αναστύλωση των θεσμών της σε μια πιο εκσυγχρονιστική και προοδευτική βάση. Από το 2004, οπότε και ιδρύθηκε το καινούριο σύνταγμα, αρχηγός του κράτους είναι ο Πρόεδρος.

Η τέχνη και η σημασία της ταπητουργίας στο Αφγανιστάν

Η παραγωγή χαλιών στο Αφγανιστάν είναι μια τέχνη με μακραίωνη παράδοση για την οποία η χώρα είναι δικαίως φημισμένη. Από αρχαιοτάτων χρόνων, οι νομάδες έπλεκαν ή ύφαιναν χαλιά ως δάπεδα για τις σκηνές τους, κούνιες για τα παιδιά, σακούλες και για διάφορες άλλες διακοσμητικές ή πρακτικές χρήσεις. Οι πολεμικές διαμάχες προκάλεσαν σημαντική κάμψη στην οικονομία του Αφγανιστάν και δυσχέρυναν το εμπόριο χαλιών. Επίσης, δημιούργησαν ένα μεγάλο κύμα προσφύγων ταπητουργών προς το Πακιστάν, που με την επάνοδό τους στο Αφγανιστάν εγκατέλειψαν την προηγούμενη τέχνη τους και επιδόθηκαν σε άλλα επαγγέλματα σε ποσοστό άνω του 70%. Όλοι αυτοί οι πρώην πεπειραμένοι υφάντες, μετατράπηκαν σε κρατικούς υπαλλήλους του νέου μετά-Ταλιμπάν Κράτους ή σε ιδιωτικές επιχειρήσεις που αναπτύχθηκαν. Έτσι, η παραγωγικότητα των χαλιών βρίσκεται σήμερα σε μια υπολογίσιμη κάμψη, με αποτέλεσμα μείωση προσφοράς και αύξηση ζήτησης και κατά συνέπεια υψηλότερες τιμές. Παρόλα αυτά, τα χαλιά συνεχίζουν να αποτελούν ένα ιδιαίτερα σημαντικό εμπόρευμα για το Αφγανιστάν, ενώ διαδραματίζουν και έναν σημαντικό κοινωνικό ρόλο: είναι μέρος της προίκας της νύφης, ενώ ο αριθμός των χαλιών που κατέχει μια οικογένεια αποτελεί ένδειξη πλούτου.

Τα χαλιά του Αφγανιστάν είναι πασίγνωστα για τα περίπλοκα σχέδιά τους που αντανακλούν την μετάδοση της αγροτικής αριστοτεχνίας από γενιά σε γενιά. Τα σχέδια αυτά προέρχονται κυρίως από Τουρκομανικές φυλές, όπως οι Yomut, οι Ersari, οι Saryk, οι Salor και οι Tekke. Η κατασκευή των χαλιών επιτυγχάνεται μέσω ενός τεράστιου δικτύου υφαντών που δουλεύουν σε χωριστά χαλιά στην εξοχή. Η παραγωγή είναι μια οικιακή υπόθεση που διευθύνεται κυρίως από γυναίκες όταν δεν δουλεύουν στους αγρούς. Τα περίφημα αφγανικά χαλιά αφηγούνται από μόνα τους μια ιστορία. Υφασμένα με την ίδια γνώση που η παράδοση φροντίζει να διατηρεί άθικτη, μαρτυρούν τα συναισθήματα και την ιστορία του λαού που τα δημιουργεί. Παράλληλα, σε μια κοινωνία που απαγόρευε την ελεύθερη έκφραση και εκμηδένιζε την ανθρώπινη αξιοπρέπεια των γυναικών, οι υφάντρες έβρισκαν καταφύγιο στην παρασκευή χαλιών, όπου και διοχέτευαν τόσο την δημιουργικότητά τους και έβρισκαν ένα πρόσφορο έδαφος για να εφράσουν τον ψυχικό τους κόσμο. Περίτρανη απόδειξη της σχολαστικώς προσεγμένης φύσεως της ταπητουργίας είναι ο χρόνος που απαιτείται για την ύφανση των χαλιών: για παράδειγμα, ένα μεγάλο χαλί συνήθως χρειάζεται έξι με εννέα μήνες για να ολοκληρωθεί. Το μέγεθος των χαλιών που υφαίνεται είναι σε άμεση συνάρτηση με το μέγεθος του αργαλειού. Έτσι, τα νομαδικά χαλιά είναι σαφώς μικρότερα από τα αντίστοιχα της οικιακής παραγωγής, καθώς για λόγους ευκολίας στη μετακίνηση, οι νομάδες χρησιμοποιούσαν αργαλειούς μικρού μεγέθους. Τα σχέδια και τα χρώματα των αφγανικών χαλιών ποικίλλουν, αλλά ένα από τα πιο τυπικά μοτίβα, είναι το οκταγωνικό πόδι ελέφαντα (Bukhara) που απαντάται κυρίως σε ερυθρές αποχρώσεις, ενώ μια ειδική απόχρωση του πράσινου χρώματος αποτελεί μονοπώλιο του Αφγανιστάν και λίγων ακόμη περιοχών. Το είδος του κόμπου που χρησιμοποιείται στην ύφανση των αφγανικών χαλιών είναι ο κόμπος Ghiordes. Τα Αφγανικά χαλιά θεωρούνται ξεχωριστά χάρη στην ποιότητα μαλλιού που χρησιμοποιείται και την ιδιαίτερα πυκνή ύφανση. Ανάμεσα στα πολλά πλεονεκτήματα των Αφγανικών χαλιών συγκαταλέγεται η ποικιλία των σχεδίων που αντανακλούν την εθνική ποικιλομορφία και η χρήση φυτικών βαφών από καρύδια, ρόδια, λουλούδια και κρεμμύδια.