Bagru, το χειροποίητο αποτύπωμα μιας αρχαίας τέχνης

Το Bagru στην επαρχία Rajastan, μπορεί ακόμη και σήμερα να το θεωρήσουμε ως μια κωμόπολη και έτσι είναι, αφού η κοινωνία του είναι δομημένη, σύμφωνα με τον αρχαίο τρόπο, όπως επιβάλουν οι κληρονομικοί ρόλοι και έθιμα. Αλλά, όπως πολλές άλλες τέτοιες Ινδικές κωμοπόλεις, την “κατάπιε” η εξάπλωσή της αστικοποίησης.

Η περιπλάνηση στο νέο αυτοκινητόδρομο, εκείνον που οδηγεί στο Jaipur, συναντά το Bagru την κωμόπολη των 30.000 κατοίκων, που είναι πυκνοκατοικημένη, ενώ τα δύο-τρία ιστορικά τσιμεντένια κτίρια στο κέντρο του, απορρόφησαν κάθε έννοια του προηγούμενου αγροτικού

τοπίου της κωμόπολης. Αλλά και η ζωή στην πόλη με γελάδες και χοίρους να τρώνε σκουπίδια, και να μπαίνουν στην σειρά στην άκρη του δρόμου, αφού σε αυτόν τρέχουν “αφηνιασμένα” αναρίθμητοι νεαροί πάνω σε μηχανάκια, έχουν αποβάλει κάθε αναμενόμενη “αγροτική” εντύπωση. Όμως, πέρα από αυτό το συνηθισμένο για τις Ινδικές κωμοπόλεις “χάος”, σε οικιακά εργαστήρια διασπαρμένα παντού, μπορεί κανείς ακόμα και τώρα να βρει τους “chippas”μια κάστα, μια κοινωνική τάξη, οι οποίοι συνεχίζουν κάθε μέρα να αποτυπώνουν μήκη βαμβακερών και άλλων υφασμάτων με χρώματα, χρησιμοποιώντας χαραγμένα με το χέρι ξύλινα κυβίδια. Έχουν διδαχθεί αυτή την τέχνη από τους γονείς τους, οι οποίοι με τη σειρά τους, από τους δικούς τους και κάθε γενιά εργάζεται, όπως ακριβώς η αμέσως προηγούμενη, πηγαίνοντας πίσω τουλάχιστον 300 χρόνια.

Τα πρώτα σχέδια για τύπωμα πάνω σε ύφασμα στην Κίνα ανάγονται, πριν από περίπου 4.500 χρόνια, δηλαδή περίπου στο τέλος της λίθινης εποχής. Όμως, την ίδια περίοδο υπήρξαν και στην Ινδία τα υφάσματα τα τυπωμένα με το χέρι από χειροποίητους σκαλισμένους κύβους, τα οποία έφτασαν την

κορυφή της τέλειας οπτικής έκφρασης. Οι Ινδοί, κατεχόμενοι από απαράμιλλη εξειδίκευση στα μυστικά της φυτικής βαφής, ιδιαίτερα με την χρήση Mordants και τις αντίστοιχες αρχαίες μεθόδους, επέτρεπαν την σταθερή “κόλληση” του χρώματος στο ύφασμα. Μια μορφή πολτού, που “αντιστέκεται” στην εκτύπωση και λέγεται “dabu” έχει ευρέως αναπτυχθεί εκεί. Στην τεχνική αυτή, χρησιμοποιείται μορφή πολτοποιημένου πηλού, ώστε κάποιες περιοχές υφάσματος ή χαλιού να καλύπτονται και ουσιαστικά να “προστατεύονται” από τη βαφή. Μια τεχνική πολύ κοντά με εκείνη του Batik, όπου χρησιμοποιείται κερί και εφαρμόζεται στις χώρες ανατολικά της Ινδίας.

Μια σειρά από συνδυασμούς, από Mordants με ανάλογες αντι-τυπωτικές, βαφτικές (resist-stamping, dying) μεθόδους, ενεργοποίησαν τους Ινδούς αποτυπωτές να δημιουργήσουν απόλυτα μοναδικά ένα σύμπλεγμα από σχέδια, ελκυστικά και πολυπόθητα, που κατόρθωσαν από την Νοτιονανατολική Ασία και τα παλάτια των Μογγόλων Αυτοκρατόρων, να εκσφενδονιστούν πολύ μακριά στις πρωτεύουσες της Δυτικής Ευρώπης.

Έτσι, ανάμεσα στις εξωτερικές επιρροές και την ποικιλία των εγχώριων κοινωνιών και φυλών, αποδίδεται συνολικά στην Ινδία, η μεγαλύτερη, η πιο υπέροχη συλλογή, ουσιαστικά το πλήρες “λεξιλόγιο” πρότυπων σχεδίων που υπήρξε ποτέ. Και ακόμη για τα προηγούμενα 200 χρόνια, η συντεχνία αυτή των αποτυπωτών, βρέθηκε στον γκρεμό της πλήρους εξάλειψης, της  απόλυτης εξαφάνισης, καταδικασμένη εν μέρει από την ίδια την δημοτικότητα που η ίδια την δημιούργησε. Προσθέτοντας την τεχνολογική πρόοδο, την διαφθορά, τις εξαιρετικά λανθασμένες κρατικές πολιτικές και την ευκαιρία μεγαλύτερων εισοδημάτων στις μεγαλουπόλεις της Ινδίας, τότε η εικόνα της αρχαίας αυτής τέχνης των αυθεντικών αποτυπωτών “ξεγυμνώνεται” απόλυτα.

Παρ ’όλα αυτά σε μερικά οικογενειακά εργαστήρια στο Bagru, διατήρησαν συμβολικά αντιπροσωπευτικά σχέδια, που είχαν φτιαχτεί στην κωμόπολη για εκατοντάδες χρόνια και είχαν πουληθεί μόνο τοπικά. Όμως σήμερα, είναι πολύ δύσκολο να βρει κανείς αποτυπωτές που να επιθυμούν να κάνουν αυτή την δουλειά, καθώς τα πολύπλοκα σχέδια αναλογούν σε μεγαλύτερης έντασης εργασία, ενώ απαιτούν μικρότερους ξύλινους κύβους και περισσότερη “σφράγιση” από τα συνήθη μεγαλύτερα σχέδια. Σε ένα άλλο δρόμο, στην άκρη του Bargu χαράκτες και πάλι “κληρονομικού δικαίου”, όπου στις περισσότερες των περιπτώσεων είναι πατέρας και οι γιοί του, καθισμένοι σταυροπόδι μέσα στα μικροσκοπικά ανοικτά “studios” σμιλεύουν σχέδια “εντοπισμένα” πάνω στο ξύλο teak. Στο κέντρο της κωμόπολης, οικογένειες αποτυπωτών στέκονται μπροστά σε μακρείς πάγκους, σκεπασμένους με πανιά, βυθίζοντας τους ξύλινους κύβους στο χρώμα και σφραγίζοντάς τους μια με τον ένα και μία με τον άλλο αντίχειρα των χεριών τους, για να εξασφαλίσουν ένα δυνατό και στέρεο τύπωμα, στο ύφασμα κάθε κατηγορίας.

Κάθε πρωί, οι αποτυπωτές “dabu”, ένα άλλο εξειδικευμένο group ανακατεύει μια δέσμη από πολτώδη πηλό, φτιαγμένο από άργιλο, ασβέστη και ζυμωμένο στάρι, το κοσκινίζουν με ξυπόλυτα

πόδια μέσα από ύφασμα μουσελίνας. Έτσι, οι γυναίκες και ίσως τα παιδιά τους, μπορούν να το τυπώσουν το σχέδιο στο ύφασμα, φέρνοντάς το στους κάδους με indigo, που επιχειρείται από άντρες μιας ακόμα ιστορικής κάστας. Αλλά, το ίδιο ακριβώς συμβαίνει ακόμα και όταν το πλύσιμο είχε γίνει από μια ιδιαίτερη ομάδα, τους “dhobi”, που στέκονται όλη την ημέρα μέχρι τη μέση στο βάθος των νερών του μπάνιου.

Όλες αυτές οι δραστηριότητες, σε κάθε στάδιο των πολυεπίπεδων και πολύπλοκων διαδικασιών, επικεντρώνονταν γύρω από ένα απέραντο πεδίο, όπου υφάσματα σε indigo madder (χρωστική από ριζάρι), saffron & hot pink (σκληρό ροζ ή ροζ Indian) είναι απλωμένα έξω για να στεγνώσουν ή κρεμασμένα στις στέγες από γύρω κτίρια και παραπήγματα. Το σύστημα των κοινωνικών τάξεων ή καστών της Ινδίας είναι λιγότερο εμφανές στις πόλεις, αλλά στα χωριά όπως αυτό του Bagru, ακόμα λειτουργεί σύμφωνα με το “chippa” για παράδειγμα, φαίνεται να αντλεί από τη συνάθροιση του Nepal Bhassa “chhi” (για να βάψει) και “pa” (να αφήσει κάτι να λιάζεται στον ήλιο) και “chappana” (τυπώνω στα hindu). Επίσης, ουσιαστικά στην πράξη, δηλώνει την κοινωνική τάξη κάποιου, το αντικείμενο εργασίας κάποιου και συχνά επίσης το επίθετο κάποιου.

Μια αγγλική μανία στα 1700 για κομψότητα, που οδήγησε σε μια τεράστια έξαρση για φθηνά Ινδικά βαμβακερά με λουλουδένιες αποτυπώσεις, συνέπεσε σε μεγάλο βαθμό με την χρυσή εποχή της επικυριαρχίας της Αυτοκρατορίας των Μογγόλων, όταν οι μαχαραγιάδες έντυναν τις Αυλές τους (τα παλάτια τους) τους ίδιους και τις πολλές γυναίκες τους, με λεπτά, τυπωμένα διάφανα υφάσματα μουσελίνας. Αλλά, η έλευση στην συνέχεια της μαζικής παραγωγής στην Αγγλία, σηματοδοτεί το τέλος αυτής της εξαγωγικής αγοράς για την Ινδία, αφού εξαντλώντας σε αυστηρότητα την αποικιακή νομοθεσία, πίεσε τους Ινδούς, να αγοράζουν φθηνές απομιμήσεις ακριβώς της δικής τους εργασίας. Σε αυτή την χρονική στιγμή, η καλλιτεχνική γνώση και έμπνευση, η οποία πέρασε για πιθανότατα χιλιάδες χρόνια από γενιά σε γενιά, αμφιταλαντεύονταν μεταξύ μιας παρακμιακής επιβίωσης και απόλυτης εξαφάνισης.

Επειδή, πάντοτε οι Bagru αποτείνονταν στην τοπική αγορά, προμηθεύοντας άλλες αγροτικές φυλές και κοινότητες, αντί του Βασιλείου ή Βρετανικών αποστολών, δεν υπέφεραν από την έξαρση και καταστροφή, όπως οι πλουσιότεροι παραγωγοί. Ακόμη περί τα 1970, η φτώχεια των Bagru επιδεινώθηκε, όταν η δική τους τοπική βάση, εστράφη προς φθηνά τυπωμένα συνθετικά και έτσι η συντεχνία των χειροποίητων τυπωμάτων του Bagru ήταν σχεδόν νεκρή.

Γύρω στην ίδια περίοδο, μια τοπική εταιρεία με έδρα το Jaipur, άρχισε να αναζητά οικογένειες με εξειδικευμένες γνώσεις, με σκοπό την αναβίωση των παραδοσιακών σχεδίων και προτύπων, και νέων, βοηθώντας να προβάλλουν στους τεχνίτες την έννοια της αξίας της εργασίας τους. Την εταιρεία αυτή, ακολούθησαν και άλλοι μαζί με ένα νέο κύμα από μικρές εταιρείες, αφοσιωμένες και απόλυτα προσανατολισμένες στην τοπική, λαϊκή, παραδοσιακή και αυθεντική τέχνη.

Μια άλλη εταιρεία από το Los Angeles βοήθησε αποτελεσματικά στην διατήρηση και του χωριού και της παράδοσης, όπως έπρεπε. Η Lilly συνιδιοκτήτρια ενός τέτοιου καταστήματος του Blackshop στο Los Angeles, μετακόμισε στο Jaipur το 2010 για να σπουδάσει εκεί ζωγραφική και τελικά βρήκε τον τρόπο της, δηλαδή το ταλέντο της, με την αρχαία τέχνη του “block printing” του Bagru. Η Hopie αδελφή της, μια textile designer σύντομα την ακολούθησε. Με βάση αποσπάσματα και ιδέες από διακεκριμένους ξένους designers προσέλαβαν χειροτεχνίτες με δεδομένο μάλιστα ότι οι δύο αδελφές ήταν ήδη οι ίδιες άνθρωποι της χειροτεχνίας, έχοντας μελετήσει και εξασκηθεί στις τεχνικές που χρησιμοποιούσαν εκεί. Αυτή η ενασχόλησή τους, τις επέτρεψε να καταλάβουν καλύτερα τις διαδικασίες και τις δυνατότητες καθώς και τις πραγματικότητες από την εμπλοκή σε αυτές του χρόνου και της εργασίας. Η δουλειά τους, εξελίχθηκε σε μια υψηλή εκτίμηση, αυτών των αρχαίων πρακτικών, όταν οι απλουστευμένες γεωμετρίες των σχεδίων τους, προέρχονταν από την μοντερνιστική αισθητική που είχε σπουδάσει η πρώτη από αυτές. Κι όλα αυτά συμπληρώνονταν από το χλωμό χρώμα του σαφράν και της ώχρας που συνυπάρχει στις ερήμους και της Καλιφόρνιας που κατάγονταν και του Rajastan που ζούσαν. Επιπλέον, το κυριότερο για τις δύο αδελφές ήταν, ότι προσέφεραν δίκαιες αμοιβές, υποστήριξαν την εκπαίδευση, την προστασία της υγείας και έλαβαν πρωτοβουλίες για προμήθεια καθαρού νερού στην κωμόπολη.

Την ίδια εποχή, λίγο πριν τα μέσα της δεκαετίας του 2010, διαφαίνονταν καθαρά η θεαματική ανάπτυξη της παραγωγής χειροποίητων χαλιών από φυσικό Bamboo Silk, που αντικατέστησε σταδιακά άλλες παραγωγές των οικοτεχνιών χειροποίητων χαλιών σε παραδοσιακά σχέδια στην

Agra, αλλά και στην Jaipur. Το Bamboo Silk σαν υλικό για τα χειροποίητα χαλιά, εξελίχθηκε στην κορύφωση του fashion trend από τα τέλη της δεκαετίας του 2010 και τις αρχές εκείνης του 2020. Η μεγάλη ζήτηση τέτοιων χειροποίητων χαλιών από Bamboo Silk, έγινε εκρηκτική, όταν προωθήθηκε από τους πλέον φημισμένους Interior Designers, που διαμόρφωναν όλες τις υπερπολυτελείς, φαντασμαγορικές κατοικίες κατά μήκος της ακτής από το Σαν Φρανσίσκο μέχρι το Λος Άντζελες, ενώ στους πελάτες τους συμπεριλαμβάνονταν οι περισσότεροι αστέρες του Χόλυγουντ. Η απόλυτα καλλιτεχνική εξέλιξη στην παραγωγή αυτών των χειροποίητων χαλιών από Bamboo Silk, αντί της τυπικά τεχνικής, ήταν η αποτύπωση των σχεδίων πάνω σε μονόχρωμη επιφάνεια, αντί της συνήθους ύφανσής τους.

Το Bamboo Silk, φυσικό φυτικό υλικό, συγγενές με το φυτικό βαμβάκι αποτελούσε μια ευκαιρία εφαρμογής της αρχαίας τέχνης των Bagru για την τοπική οικοτεχνία χειροποίητων χαλιών στο Jaipur, στην περιφέρεια του οποίου είναι το Bagru. Πολύ γρήγορα, η ιδέα επεκτάθηκε και στην Agra. Το γεγονός, ότι ήταν μια τέχνη που την εφαρμογή της μονοπωλούσαν οι αποτυπώσεις στο βαμβάκι, έπρεπε να δοκιμάσει την αντίστοιχη στο Bamboo Silk.

Η απόλυτη συνάφεια των δύο φυσικών φυτικών υλικών, απέδωσε και προέκυψαν προϊόντα από Bamboo Silk με τα ίδια άριστα αποτελέσματα. Έτσι, ξεκίνησε από μερικές οικοτεχνίες χειροποίητων χαλιών με πρωτοπόρους αποκλειστικά τεχνίτες της νέας ανατρεπτικής και καινοτόμου γενιάς από την Agra, αλλά και από το Jaipur, μια νέα “γραμμή” παραγωγής μονόχρωμων  χειροποίητων χαλιών από Bamboo Silk με αποτυπώσεις σχεδίων με την αρχαία

τέχνη του Bagru. Αυτή η πρωτοποριακή τάση διευκόλυνε τους υφάντες με την μονόχρωμη εκτέλεση, ενώ αντίθετα την επιβάρυνε οικονομικά, ανεβάζοντας το κόστος με την χειροποίητη αποτύπωση σχεδίων, πάνω στο μονόχρωμο χειροποίητο χαλί.  Παρά το γεγονός, του κατ’ αυτό τον τρόπο υψηλότερου κόστους, το καταπληκτικό αποτέλεσμα ικανοποίησε και έδωσε την δυνατότητα αξιοποίησης της αρχαίας τέχνης αποτύπωσης πάνω στο μονόχρωμο χαλί, προσφέροντας παράλληλα μια ιδιαίτερη υπεραξία. Έτσι όμως ταυτόχρονα, είχαμε την αναβίωση και σε μεγαλύτερη έκταση αυτής της αρχαίας τέχνης στο Bagru, με την διεθνή αναγνώρισή της σαν καλλιτεχνική έκφραση και επιβεβαίωση εφαρμογής στα χειροποίητα χαλιά από Bamboo Silk.

Στο Bagru, η αποτύπωση με την αρχαία τέχνη των χαραγμένων “block prints” γίνεται με το μάτι και μαρτυρά τα σημάδια από ανθρώπινο χέρι, και τις ατέλειες που είναι μέρος της ανείπωτης ανθρωπιάς, που δεν μπορεί αλλιώς να εκφραστεί, αλλά και της αυθεντικής ομορφιάς της χειροτεχνίας. Από την άλλη σήμερα, τελάρα αποτύπωσης έχουν αντίστοιχα τέτοια λάθη από την σχεδίασή τους. Ακόμα και ανάλογα μηχανήματα, μιμούνται τις ατέλειες

από το ανθρώπινο χέρι. Πως, έπειτα από όλα αυτά μπορεί να επιβιώσει η αυθεντική, πατροπαράδοτη χειροτεχνία, σε έναν κόσμο με τόσα πολλά να στοιβάζονται εναντίον της?? Ενδεχομένως, με την γνώση ότι εμπλέκεται μια κουλτούρα κτισμένη γύρω από μια κοινότητα απλών έως απλοϊκών ανθρώπων, στην οποία οικογένειες, γείτονες δουλεύουν άδολα και ζουν

φτωχικά, ο ένας πίσω από τον άλλον ή δίπλα δίπλα. Όλοι αυτοί ζουν και δουλεύουν μαζί, έχοντας συχνά απέναντί τους διαφορετικές θρησκείες, ετερόκλιτες φυλές, σειρά από εναλλασσόμενης νοοτροπίας γενιές, πάντοτε όμως μέσα από την κοινή τους ιστορία. Ουσιαστικά αυτή είναι, που τους καθορίζει και τους επιβεβαιώνει ως απόλυτα γνήσια αυθεντικούς δημιουργούς, και συνεχιστές μιας μοναδικής παράδοσης χιλιετιών, που δεν συναντάται σε κανένα άλλο κλάδο σε ολόκληρο τον κόσμο.

Τελικά, η αρχαία τέχνη αποτύπωσης του Bagru, έχει απόλυτη επιτυχία εφαρμογής της, πάνω σε χειροποίητα χαλιά από το φυσικό φυτικό Bamboo Silk. Η ντελικάτη ίνα του Bamboo Silk,

έχει την ίδια απορροφητικότητα με το φυσικό βαμβάκι. Το Bamboo Silk “αναπνέει”, όπως ακριβώς το φυσικό βαμβάκι. Έτσι, έχουμε την ίδια ασφαλή αποτύπωση που για χιλιάδες χρόνια γινόταν πάνω σε ύφασμα από βαμβάκι. Στα χειροποίητα χαλιά, οι συνδυασμοί του εκλεπτυσμένου Bamboo Silk (εκείνου με σχολαστική επεξεργασία στην κλωστοποίηση), της υψηλής πυκνότητας ύφανσης (από καταξιωμένους και έμπειρους τεχνίτες) του τελικού φινιρίσματος (με επιμέλεια στο αντίστοιχο αυστηρό πρωτόκολλο) είναι, που με την “ενσωμάτωση” πάνω στο χαλί της αποτύπωσης με την αρχαία τέχνη του Bagru,

δημιουργούν ένα πραγματικό αριστούργημα υψηλής καλλιτεχνικής αξίας. Ένα τέτοιο χειροποίητο χαλί, με προϋπόθεση την αφοσίωση στο “στοργή και φροντίδα” μπορεί να διατηρηθεί και να κληροδοτηθεί σαν οικογενειακό κειμήλιο στις επόμενες γενιές, παρά το “delicate” του φυτικού μεταξιού.

Περιέχει αποσπάσματα από έρευνα των FT.