Χειροποίητα Χαλιά από την Ανατολή: Έργο Τέχνης, Τρόπος Ζωής
- Posted by michalaros
- On 02/11/2020
ΥΠΑΙΘΡΙΑ ΑΓΟΡΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ MAZAR-I-SHARIFF ΤΟΥ ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ
Οι απαρχές του χειροποίητου χαλιού χάνονται στα βάθη της Ανατολής, εκεί όπου ο χρόνος κυλά πιο αργά, η ζωή είναι πιο ήσυχη και οι παραδόσεις διατηρούνται αναλλοίωτες σαν θέσφατα κοινής σοφίας και πατρογονικού σεβασμού. Οι λαοί της Ανατολής, σε ολόκληρη την τεράστια ασιατική έκταση συνδέονται μεταξύ τους, όχι μόνο με εθνογραφικούς θεσμούς, αλλά με τη μέθεξή τους στο πολιτισμικό και θρησκευτικό σύμπαν που ορίζει ο Ισλαμισμός. Σε αντίθεση με τις Δυτικές νόρμες, στο πνευματικό σύστημα που ορίζει το Ισλαμ, δεν υφίσταται διαχωρισμός μεταξύ τέχνης και θρησκείας. Τα χειροποίητα χαλιά, δεν αποτελούν απλά αντικείμενα καλλιτεχνικής δημιουργίας, αλλά αναπόσπαστο κομμάτι της λατρευτικής πρακτικής, πιστούς συντρόφους στο ταξίδι της προσευχής και της κατάνυξης. Η πιο προφανής συνάρτηση χειροποίητου χαλιού και θρησκείας είναι τα «χαλιά προσευχής», που έχουν συνδεθεί με τη λατρευτική τελετουργία του Ισλάμ τόσο μορφολογικά όσο και λειτουργικά. Η διάταξη των μοτίβων στα χαλιά προσευχής με το κεντρικό mihrab, που αποτελεί προσαρμοσμένο δάνειο από την αρχιτεκτονική των τζαμιών, καθώς και την σχεδιαστική απλότητα, διαπνέεται απόλυτα από την ασκητικότητα της ισλαμικής θρησκείας. Η απεικόνιση ανθρώπινων και ζωικών μορφών δεν παρατηρείται συχνά στα χαλιά των ισλαμικών περιοχών, καθώς η ισλαμική θρησκεία δεν επιτρέπει την ειδωλολατρεία. Αυτά τα χαλιά διασκοσμούνται συνήθως με φλόραλ και γεωμετρικά σχέδια, που ονομάζονται αραμπέσκ. Τα μοτίβα όμως, δεν έχουν ούτε σε αυτή την περίπτωση απλή διακοσμητική αξία, αλλά λειτουργούν ως σύμβολα υπέρτατων εννοιών, όπως η αθανασία και η ευλογία. Παράλληλα, η πρακτική χρήση των χαλιών προσευχής ως καλύμματα εδάφους, βοηθά στην απόδοση σεβασμού στον Αλλάχ με τη διατήρηση της καθαριότητας και της ευπρέπειας του προσκυνητή, ιδιότητες συμβατές με την ψυχική και πνευματική κάθαρση.
Η έννοια της καλλιτεχνικής ιδιοφυίας και της ιδιότυπης προσωπικής έκφρασης, σύγχρονα πρότυπα της Δυτικής Κριτικής της Τέχνης, στην Ανατολή απουσιάζουν και αντικαθίστανται από μια προβολή της συλλογικής ταυτότητας, με άξονα όχι μόνο το παρόν, αλλά κυρίως, το παρελθόν. Τα πατρογονικά μοτίβα και η παραδοσιακή τεχνοτροπία διατηρούνται ανέπαφα, διασφαλίζοντας την πολιτισμική συνέχεια και τη διαιώνιση των ηθών και των εθίμων των διαφόρων φυλών. Η τέχνη της ταπητουργίας όμως, υπακούει και στις αρχές της ξεχωριστής γενεαλογίας της, που δεν απορρέει μόνο από το περίκλειστο σύμπαν των κοινοτήτων, αλλά συνδέει ολόκληρο τον Ισλαμικό κόσμο, μέσω της κοινής κουλτούρας, της θρησκείας και της εθνικής καταγωγής. Έτσι κάθε χαλί αποτελεί την έκφραση ενός μοναδικού και γοητευτικού αμαλγάματος φυλετικών χαρακτηριστικών και ευρύτερων πολιτισμικών στοιχείων, αναιρώντας την έννοια των συνόρων και των γεωπολιτικών διαμαχών.
Η τέχνη της ταπητουργίας δεν αποτελεί αποκλειστικά ένα έργο τέχνης συνυφασμένο με τις υπόλοιπες εκφάνσεις του πολιτισμού, αλλά και το επίκεντρο ενός ολόκληρου τρόπου ζωής. Η επιδεξιότητα στην ύφανση χαλιών αποτελεί μία από τις σπουδαιότερες γυναικείες αρετές για τους λαούς της Ανατολής και ένα μέσο προβολής της γυναικείας ιδιοσυγκρασίας σε κοινωνίες αμιγώς ανδροκρατούμενες. Η εξάσκηση στην κατασκευή χαλιών εξοπλίζει τη γυναίκα με πρακτικά εφόδια και αποτελεί διέξοδο στη δημιουργικότητα της. Στην Δύση, σε παλαιότερες εποχές υπήρχαν παιδικές δακτυλίθρες προστατευτικές, για τα κοριτσάκια της προσχολικής ηλικίας, που ειδικεύονταν από τις μαμάδες στο κέντημα και στο ράψιμο. Στην Ανατολή αντίστοιχα, αποκλειστικά ενδοοικογενειακά και στον χώρο της κατοικίας, από την ηλικία των πέντε ή έξι ετών οι νεαρές υφάντριες μυούνται στα μυστικά της ταπητουργίας που εξασκούν ως την τελειότητα καθώς διανύουν τη δεκαετία των είκοσι. Η εξέλιξη της υφάντριας και η σταδιακή εκμάθηση όλων των τεχνικών αποτελεί ταυτόχρονα και ένα συμβολικό ταξίδι στον κόσμο της ενηλικίωσης και του έγγαμου βίου. Τα αρτιότερα χαλιά που παράγει φυλάσσονται σαν τμήμα της προίκας της και σαν μέτρο της θηλυκότητάς της, όπου προβάλλονται, κωδικοποιημένες, οι ελπίδες, οι ανησυχίες και ο αθέατος κόσμος των κρυφών επιθυμιών. Η επιφάνεια των χαλιών είναι για τις υφάντριες ο λευκός καμβάς όπου αποτυπώνουν την προσωπικότητά τους και μεταδίδουν τις μύχιες σκέψεις τους, η tabula rasa που καλούνται να συμπληρώσουν, μέσα από μια διήγηση συμβόλων, την προσωπική τους ιστορία.
Η τέχνη του χειροποίητου χαλιού, που αποτελεί την ουσία του ανατολίτικου τρόπου ζωής και αναδύει ένα μεθυστικό άρωμα Ανατολής, δεν άφησε ασυγκίνητο τον άνθρωπο της Δύσης. Η ασύγκριτη αίσθηση που προσφέρει η υφή και η σχεδιαστική αρμονία που αποπνέουν τα χαλιά Ανατολής αγγίζουν τις πιο ιδιαίτερες χορδές της ανθρώπινης ύπαρξης και επικαλούνται μια μοναδική, υπερβατική πλήρωση, που αποτελεί τον κυρίαρχο στόχο του ανθρώπινου πνεύματος. Η ικανότητα που έχουν τα αυθεντικά χειροποίητα χαλιά να προσφέρουν απόλαυση στους κατόχους τους, μέσω της υψηλής ποιότητας υλικών και σχεδίων, αποδεικνύεται ικανή να υπερνικήσει θρησκευτικές, συνοριακές και πολιτισμικές διαφορές και να ενώσει όλους τους λαούς σε μια ομάδα με ένα κοινό χαρακτηριστικό, το θαυμασμό για την αυθεντική και πρωτότυπη δημιουργία, την αγάπη για το χειροποίητο χαλί.